سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی

سرمایه گذاری در پروژه عمرانی رشته عملیات تأمین مالی اعم  از نقدی یا اعتباری برای  آن  پروژه است، که طی آن طبعا شیوه‌های بازپرداخت مبالغ استقراضی نیز پیشاپیش باید معین شده باشد. جذب این سرمایه‌ گذاری به طرق مختلف و بسته به دیدگاه‌ها و صلاحدید هر دولت، به شیوه‌هایی از قبیل آنچه در ادامه این مقاله خواهیم گفت، صورت می گیرد.

تعاریف و مفاهیم کلی در مورد پروژه های عمرانی

مفاهیم و تعاریف  کلّی درباره سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی وجود دارد که هر کدام از آنها را در ادامه مقاله مورد برسی قرار می دهیم:

تعریف هزینه های جاری: هزینه‌های یک دوره زمانی کوتاه مدت، عموما یک ساله

مخارج سرمایه ای یا عمرانی: آن دسته از هزینه‌هایی است که طول دوره بهره برداری از آن‌ها تا آینده بلند مدت ادامه خواهد یافت. سهم بزرگی از مخارج سرمایه ای شامل مخارج زیرساختی است که بهره برداری از آن‌ها می‌تواند تا دهه های متوالی ادامه داشته باشد. البته بخشی از خود مخارج زیرساختی مربوط به تجهیزات و ماشین آلات است، که دوره بهره برداری کوتاه مدت تری دارند.

تعریف زیرساخت ها: در سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی، زیر ساخت ها به معنای ساختارهای فیزیکی پایه‌ ای و سازمانی هستند که فعالیت‌های اقتصادیی، اجتماعی و دولتی را ممکن ساخته و آن‌ها را تسهیل و پشتیبانی می کنند. راه‌، جاده، پل، بندر، بخش‌ها ی تولید انرژی،  خطوط انتقال سوخت و نیرو، مخابرات و اینترنت، شبکه آب و فاضلاب و… در زمره زیرساخت ها محسوب می شوند.

مفهوم سرمایه عمومی: انواع دارایی‌ها و سرمایه های دولتی که شامل سرمایه های زیرساختی نظیر فرودگاه ها، راه آهن، بزرگراه و جاده ها و قس علیهذی ساخته شده از محل سرمایه‌ گذاری های دولتی در آن‌ها باشند، نیز می شود.

مفهوم مشارکت بخش‌های خصوصی وعمومی: قرارداد بلند مدتی است میان بخش خصوصی با یک سازمان دولتی، به منظور ارائه یک کالا یا خدمت عمومی (که مشتمل بر پروژه های عمرانی نیز می شود). در این نوع قرارداد بخش خصوصی قسمت اعظم ریسک و مسئولیت مدیریت پروژه را بر عهده دارد. در برخی از این قراردادها، پرداخت به بخش خصوصی صرفاً توسط استفاده کنندگان از آن خدمت عمومی صورت می‌گیرد و در برخی دیگر، قسمتی از پرداخت به بخش خصوصی از جانب دولت انجام می شود.

طریقه های جذب سرمایه برای پروژه های عمرانی:

چندین راه مختلف جهت جذب سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی وجود دارد که مهم ترین آنها عبارت آمد از:

اخذ تسهیلات بانکی

بخش بسیار بزرگی از سرمایه‌ گذاری  در پروژه های عمرانی و تأمین مالی پروژه ها از طریق دریافت تسهیلات از  بانک های دولتی و نیز تعدادی از بانک های خصوصی کشور صورت می گیرد. بانک های دولتی با استفاده از سپرده های بانکی سپرده گذاران بعنوان منابع داخلی خود، و همچنین از محل منابع دولتی مانند طرح های تبصره ای استانها و …، و بانک های خصوصی هم صرفاً از محل سپرده های در اختیار خود، اقدام به سرمایه‌ گذاری مستقیم، یا اعطاء تسهیلات به پروژه های عمرانی می نمایند. در مورد اخذ تسهیلات، مجری طرح یا به هر حال متقاضی وام باید با مراجعه به بانک، ارائه طرح توجیهی و اسناد و مدارک لازم، از بانک مربوطه درخواست کارشناس کرده، و بانک مورد نظر نیز پس از تأیید کارشناسی و دریافت ضمانت بازگشت تسهیلات،اقدان اقدام به اعطاء وام جهت تأمین مالی پروژه عمرانی خواهد نمود. این تسهیلات البته بصورت مرحله‌ای و طی مراحل پیشرفت پروژه اعطاء خواهد شد.

استفاده از صندوق توسعه ملّی

برای دریافت سرمایه از صندوق توسعه ملی، سلسله مقررات و الزاماتی باید فراهم باشد شامل تایید بانک مرکزی، بازپرداخت اصل و سود تسهیلات از محل منابع صندوق توسط بانک‌های عامل، انعقاد قرارداد عاملیت با رعایت شرایط نظام نامه، ارائه طرح از سوی دریافت کننده سرمایه، نرخ بازده مورد انتظار، مجاز بودن دریافت کننده سرمایه  و…

همچنین مقررات و قوانین دیگری نیز باید رعایت شده باشد مشتمل بر قوانین و چارچوب مقررات بانک مرکزی، رعایت میزان سهم صاحبان سهم (که کمتر از 20 درصد نباشد)، برآورد هزینه مورد نیاز طرح، سهم آورده متقاضی (حداقل 25%)، استقراضی نبودن سهم آورده متقاضی، مدت زمان تسهیلات (حداکثر 8 سال) و…

تهاتر

تهاتر به  معنی مبادله کالا یا خدمات بین دو یا چند طرف معامله، بدون استفاده از پول است. مکانیزمی مبادله ای برای خرید و فروش کالاها و خدمات که شامل مبادله پایاپای یک محصول در مقابل محصول دیگر است. به طور کلی تهاتر شیوه ای دست و پاگیر و ناکارآمد برای سازماندهی مبادلات در اقتصاد است ، زیرا زمان زیادی برای جستجوی شرکای مایل به مبادله تلف می شود، و صرفاً در شرایط رکود بازار یا افت مداوم ارزش پول می‌تواند شیوه ای مطلوب برای جذب خریدار یا شریک سرمایه گذار محسوب شود.

سرمایه‌ گذاری

بطور کلّی ریسک سرمایه‌ گذاری در پروژه های عمرانی متوجه تأمین کننده سرمایه است، بنابراین سرمایه گذار باید قبل از سرمایه‌ گذاری ابتدا نسبت به بازگشت اصل و سود سرمایه ای که می گذارد، اطمینان حاصل کرده و تضمین های لازم را به دست آورد.

مشارکت بانک در سرمایه‌گذاری پروژه عمرانی

بانک ها میتوانند در صورت تمایل و مطابقت با سیاست گذاری هایشان، تا سقف یک سوم کل سرمایه مورد نیاز اجرای پروژه عمرانی، در آن مشارکت کنند. بر اساس مقررات موضوعه مشارکت، تسهیم سود از انواع مشارکت است که طبق آن چند شریک برای تأمین هزینه یک پروژه عمرانی، مبلغی را فراهم می‌کنند. مشارکت‌ کنندگان به نسبت سهم خودشان، در سود و زیان پروژه، شریک خواهند بود.

خط اعتباری

بانک از طریق اعطای وام، اجاره به شرط تملیک، و فروش اقساطی به منظور کمک به رشد و توسعه صنایع کوچک و متوسط شرکت‌ ها اعم از بخش عمومی، تعاونی و خصوصی، اقدام می‌ کند.

تسهیم سود

طرفین مشارکت سرمایه ای را برای تأمین مالی پروژه عمرانی فراهم کرده، و هر کدام به نسبت سهم خود در سود و زیان پروژه عمرانی مورد مشارکت، سهیم خواهند بود.

صناع

قراردادی برای تولید است که مجری متعهد می‌شود پروژه ای را با مختصات، قیمت و طی بازه زمانی معین به اتمام برساند، و بانک یا سرمایه گذار در قبال این تعهد، اعتبار برای او فراهم می کند.

مشارکت بازار سرمایه

فرابورس اجازه سرمایه‌گذاری در پروژه های عمرانی  تا سقف ده میلیارد تومان در یک پروژه عمرانی را می دهد. اما البته هر فرد مشارکت کننده می بایست گواهی مشارکت دریافت کرده، و نتیجتاً به عنوان سهامدار کسب و کار کوچک محسوب خواهد شد.

جذب سرمایه خارجی برای پروژه های عمرانی

جذب سرمایه خارجی به دو صورت استقراض و یا سرمایه‌ گذاری مستقیم امکان‌ پذیر است. ابتدا می‌پردازیم به شیوه‌های ممکن برای استقراض.

فاینانس

قراردادی بین دو کشور وام دهنده و وام گیرنده است که بر اساس آن کشور وام  دهنده تأمین توان ارزی، ماشین آلات و تجهیزات، مواد اولیه، نیروی انسانی متخصص و انتقال تکنولوژی برای انجام یک پروژه را به عهده گرفته، و در ازاء آن کشور وام گیرنده متعهد می‌شود تا زمان بهره برداری از پروژه، کل قیمت تمام شده آنرا بصورت اقساط به کشور وام دهنده بازپرداخت نماید.

یوزانس

در تجارت بین‌المللی به مفهوم فاصله زمانی بین تاریخ دریافت وام یا کالا و خدمات، و مهلت پرداخت آن است. وام، کالا یا خدمات ممکن است امروز دریافت شده، اما مهلت بازپرداخت آن یک، دو، یا سه ماه دیگر باشد. به عبارت دیگر، دریافت‌ کننده سرمایه با ارائه برات مدت دار ملزم و متعهد می‌شود هزینه فن آوری و تجهیزات دریافت شده را همراه با بهره آن، پس از طی مدت تعیین شده بپردازد.

اعتبار خرید

این اعتبار دروافع تسهیلات وام کوتاه مدت است که به واسطه یک وام دهنده خارجی مانند یک موسسه مالی و یا بانک و حتی گاها یک شخص برای تأمین مالی خرید کالاهای سرمایه ای ، خدمات و امثالهم به دریاف کننده وام ارائه می شود. دریافت‌ کننده وام در واقع  خریدار کالا است. اعتبار خرید یک روش تأمین مالی مفید در معاملات بین المللی است که به وام گیرنده امکان دسترسی به وام هایی ارزان‌ تر و کم بهره تر از آنچه در شرایط محلی در دسترس دارد را می دهد.

روش‌های جذب سرمایه‌ گذاری مستقیم خارجی

همانطور که در بالا هم اشاره شد، غیر از شیوه‌های استقراضی، می‌ شود از طریق سرمایه‌ گذاری در پروژه های عمرانی به طور مستقیم هم سرمایه خارجی جذب نمود. طبق تعریف سازمان ملل، طی این روش شخص حقیقی یا حقوقی در کشوری دیگر برای تولید یا تجارت سرمایه‌گذاری می کند، بدون آنکه مانند سرمایه‌ گذاری در سهام، تأثیر‌پذیر از شرایط اقتصادی کشور هدف باشد. به این مفهوم که سرمایه گذار خارجی در سهام ثبت شده یک شرکت عمرانی مشارکت کرده، و از این راه حق و حقوقی را کسب خواهد نمود. مشارکت در سود و زیان، اشتغال زایی، افزایش توانمندی نیروی انسانی، انتقال دانش فنی، و… از مزایای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است.

بیع متقابل

بیع متقابل هم نوعی از سرمایه‌گذاری در پروژه های عمرانی به طور مستقیم خارجی است، و البته تا حدی هم شبیه تهاتر. در اساس نوعی از تجارت متقابل بین‌ المللی است که طی آن کالا و خدمات، در ازاء کالا و خدماتی دیگر مبادله شده، و نه لزوماً با جابجایی ارز. بیع متقابل ساز و کاری برای کشورهایی است که دسترسی محدودی به موجودی ارزی دارند. بطور کلی یک استراتژی واردات و صادراتی برای کشورهایی با منابع محدود است، به این ترتیب که طرف تأمین کننده سرمایه بودجه به پروژه تزریق کرده، و در عین حال در اجرای آن هم مستقیماً دخیل است، و در طول اجرا نیز پیمانکار می بایست فن آوری به روز را برای انجام سریع و با کیفیت مطلوب کار فراهم کند. اما در ازاء آن نه فقط سود خود را از اتمام پروژه دریافت خواهد کرد، بلکه می‌تواند بخشی از محصول یا درآمد ممتد پروژه را نیز مطالبه کندa